Zagadnienia estetyki i poetyki klasycyzmu

Twórcy klasycystycznego prądu literackiego polskiego Oświecenia przywiązywali dużą wagę do refleksji na temat literatury. Poetyka miała pełnić różne funkcje – manifestu programowego, prezentacji poglądów, zbioru praktycznych wskazówek dla twórców lub odgrywała dużą rolę w dydaktyce szkolnej.

Poezja w szkole należała do działu nauk wyzwolonych i była pojmowana w szerszym sensie (obejmowała nauki właściwe, czyli nauki o bycie, Bogu i naturze oraz nauki piękne, czyli historia, gramatyka, wymowa. Poezja w obrębie nauk wyzwolonych była łączona z wymową. W związku z tym powstało wiele traktatów i podręczników w okresie Oświecenia.
Do najwcześniejszych należy poemat Wacława Rzewuskiego „O nauce wierszopisarskiej” (1762), który uzupełniono rozprawką „O nauce krasomowskiej”. Analogiczna rolę spełniał podręcznik F.J. de Carlancasa pt.: „Historia nauk wyzwolonych” (1766). Ważniejsze pozycje w rozkwicie polskiego Oświecenia to publikacje F.N. Golańskiego „O wymowie poezji” (1786) oraz „Sztuka rymotwórcza” (1788) F.K. Dmochowskiego. Ważnymi podręcznikami przeznaczonymi dla szkół Komisji Edukacji Narodowej były dzieła Grzegorza Piramowicza pt.: „Wymowa i poezja” (1792) oraz praca Krasickiego „O rymotwórstwie i rymotwórcach” (koniec XVIII). Także w pierwszym dwudziestoleciu XIX wieku narastała liczba tego typu dokumentów.

Typowa klasyczna świadomość literacka znajdowała się w artykułach Krasickiego m.in. w wypowiedzi na temat teatru w „Monitorze” w 1765r., esejach skomponowanych myśli „Myśli o geniuszu” Michała Mnisza, liście, polemice literackiej, wykładach uniwersyteckich (Ludwik Osiński). Wypowiedzi manifestujące poglądy twórców oświeceniowych charakteryzowały się wstępem, następnie jawna wypowiedzią metapoetycką (n. u Naruszewicza) lub utajonym dyskursem na tematy literackie (u Krasickiego).

Założenia estetyczno-literackie polskiego klasycyzmu były nacechowane poezja siedemnastowieczną, a także osiemnastowieczną europejska myślą estetyczna, pośrednicząca w przyswajaniu myśli antycznych. Autorzy polskich traktatów odwoływali się do autorytetu Arystotelesa i Horacego.