Kultura oświecenia

Kultura oświecenia rozwijała się w Europie, jej centrala znajdowała się w krajach Europy zachodniej, we Francji, w Anglii oraz na obszarze języka niemieckiego.

Główne idee oświecenia europejskiego

W systemie Kartezjusza (1596-1650) rozum był przeciwstawiany doświadczeniu jako jedyne źródło wiedzy pojmowanej w sposób jasny i ścisły zbudowany na wzór matematyki.
Teoretyczne podstawy praktycznego myślenia i działania stwarzał empiryzm, który przeciwstawiał się kartezjańskiej teorii samowiedzy i metodzie apriorycznego rozumienia.
Głosił że wszelka wiedza powstaje na drodze doświadczenia nawet tak aprioryczne nauki jak matematyka.
Empiryzm wywodził się w Anglii miał tam stare tradycje, jeszcze renesansowe.
Nawiązywał do nich John Locke, autor głośnego dzieła rozważań dotyczących rozumu ludzkiego.
Rousseau odegrał role przełomową w dziejach myśli europejskiej. Występował przeciwko schematom racjonalizacji życia, zwrócił uwagę na alienacyjny charakter usytuowania jednostki w społeczeństwie, stworzył podstawy nowoczesnej pedagogiki, wreszcie broniąc praw uczucia przygotował grunt do przewrotu w literaturze. Idee Rousseau były sprzeczne w wielu podstawowych sprawach z reprezentatywnymi dla epoki poglądami encyklopedystów, z ich materializmem, utylitaryzmem, a przede wszystkim z kultem wiedzy i pracy cywilizacyjnej.

Kierunki artystyczne (architektura, sztuki plastyczne, muzyka)

Kulturę artystyczną polskiego odrodzenia znamionował pluralizm światopoglądów i tendencji estetycznych. W prawdzie dominowały nurty klasycyzujące, jednak jeszcze na początku okresu stanisławowskiego żywotny był barok, a przez cały okres, styl rokokowy. Wreszcie pod koniec XVIII wieku znaznaczyły się w sztuce wpływy estetyki sentymentalnej i preromantycznej. Cechą charakterystyczną klasycyzmu europejskiego była silniejsza niż kiedykolwiek dążność do samookreślenia doktryny literackiej. Teorię polskiego klasycyzmu tworzyli m. in.: Stanisław Konarski, Wacław Rzewuski.
Podstawę filozoficzna klasycyzmu stanowił racjonalizm w XVIII wieku rozumiany szeroko, określający zarówno charakter i sposób istnienia literatury jak jej najważniejsze cele poznawcze i dydaktyczne. Estetyka prądu opierała się na racjonalistyczny pojmowaniu piękna, najogólniej określanego przez prawdę i ład. Klasycyzm polski szczególnie akcentował społeczne i wychowawcze cele twórczości literackiej, tak jednak by dały się pogodzić z powtarzana przy każdej okazji horacjańską formułą: docere, movere, delectare (uczyć wzruszać bawić). Akcenty utylitarne zawdzięczał klasycyzm wpływom europejskiego obozu reform, dla którego stanowił intelektualną platformę dążeń społecznych i kulturalnych. Teoria klasycyzmu poświęcała wiele uwagi formą twórczości literackiej, utrzymując w tym zakresie hierarchiczny porządek, podstawę układu stanowiła teoria trzech stylów dająca podział gatunków literackich na wysokie, średnie i niskie. Styl wysoki miał olśniewać bogactwem figur retorycznym i obrazowym patetycznym językiem, który obfitował w słowa wyszukane. Styl niski odznaczał sie skromnością obrazowania i językiem prostym (mowa potoczna). Gatunki niskie to satyra, bajka, poemat heroikomiczny, komedia.